In Italië blijft een koppel dat al 6000 jaar in elkaars armen ligt emoties oproepen en vragen oproepen die de wetenschap nog steeds probeert te beantwoorden.
In 2007 deed een team van archeologen onder leiding van Elena Menotti tijdens een routine-opgraving op een akker aan de rand van Mantua, in het noorden van Italië, een vondst die, hoewel stil en zonder opsmuk, voor de hele wereld zou spreken. In een meer dan 5000 jaar oud graf lagen twee jonge skeletten, omhelsd, tegenover elkaar, met hun armen en benen in elkaar verstrengeld in een gebaar dat de tijd en de dood leek te trotseren.
Het beeld ging al snel de hele wereld over. Ze werden de Liefdeskoppel van Valdaro gedoopt en hun verhaal, hoewel nog steeds gehuld in onbeantwoorde vragen, werd een symbool van eeuwige liefde. De ontdekking viel bovendien samen met Valentijnsdag, wat de media-aandacht en emotionele belangstelling nog verder aanwakkerde. Maar afgezien van de romantiek riep de vondst archeologische vragen op die nog steeds worden onderzocht.
Een ongewoon graf
Dubbele begrafenissen in het neolithicum zijn uiterst zeldzaam, en nog ongebruikelijker is het om twee personen in een zo nabije, bijna intieme houding te vinden. Toen de onderzoekers het bisoma-graf (of dubbele graf) op de vindplaats in Valdaro ontdekten, begrepen ze dan ook meteen dat dit geen gewone begraafplaats was.
Beide personen waren jong: hij was ongeveer 20 jaar oud, zij tussen de 16 en 20, en ze waren ongeveer 1,57 meter lang. Hun vrijwel intacte gebit wees erop dat ze op jonge leeftijd waren gestorven. Naast hun lichamen werden vuurstenen werktuigen gevonden – pijlpunten, messen – die deel konden uitmaken van de grafgiften, maar ook de deur openden voor duisterdere theorieën: was hij vermoord en was zij geofferd om hem in het hiernamaals te vergezellen? Of waren ze samen omgekomen bij een onbekende gebeurtenis?
Osteologie sloot echter dodelijke verwondingen uit. Geen enkel bot vertoonde tekenen van trauma en volgens deskundigen zou de positie van de lichamen opzettelijk kunnen zijn gekozen. Ze zijn niet per ongeluk in die houding begraven; iemand heeft ze zo neergelegd, met een duidelijke boodschap, die echter in de nevelen van de tijd verloren is gegaan. Uit de laatste analyses blijkt zelfs dat het paar waarschijnlijk is gestorven aan onderkoeling, waarbij hun lichamen in een omhelzende houding waren geplaatst als onderdeel van een begrafenisritueel.
De verloren context van een menselijk verhaal
De omgeving van Valdaro tijdens het neolithicum was heel anders dan het moderne landschap. Omgeven door moerassen en doorkruist door rivieren was het terrein gunstig voor zowel het behoud van de overblijfselen als de typische activiteiten van die tijd: jagen, vissen en het begin van de landbouw. Maar tot op heden zijn er geen sporen van een nabijgelegen nederzetting gevonden, wat het mysterie nog groter maakt. Werden ze begraven op een speciale plek? Een heiligdom? Een graf met een symbolische betekenis?
Het blok aarde met de lichamen werd in zijn geheel verwijderd en naar een archeologisch laboratorium in Como gebracht, waarna het werd overgebracht naar het Nationaal Archeologisch Museum van Mantua, waar het permanent te zien is. Daar kunnen bezoekers elke dag deze scène bekijken, die als het ware in de tijd is bevroren, op zoek naar niet alleen wetenschappelijke antwoorden, maar ook naar een weerspiegeling van universele emoties.
De impact buiten de wetenschap
Wat een korte opmerking in een technisch rapport had kunnen zijn, groeide in de loop van de tijd uit tot een cultureel fenomeen. De houding van de skeletten – die na zes millennia nog steeds omhelsd zijn – inspireerde kunstwerken, publicaties en eerbetonen. Een van de meest ontroerende kwam uit de muziekwereld, toen de Canarische singer-songwriter Pedro Guerra hen in 2008 een lied opdroeg dat met poëzie verwoordde wat de wetenschap niet kan meten. In een van de meest ontroerende coupletten zingt hij:
“En ze zullen ons vinden / en ze zullen weten dat iemand van je hield / de toekomst zal getuigen / van hoe ik aan de draad van de liefde / een eeuwigheid met je heb geleefd.”
Afgezien van het archeologische gegeven, vat deze regel de kern van de vondst samen: de menselijke projectie van onze hoop, onze angsten en de behoefte om te geloven dat liefde – of het nu gaat om een partner, familie of vriendschap – zelfs de dood kan overleven.
Liefde, ritueel of toeval?
Onderzoekers discussiëren nog steeds over de precieze relatie tussen de twee jongeren. Hoewel ze in de volksmond als geliefden worden beschouwd, is er geen definitieve manier om te weten of ze een koppel waren. Ze kunnen broers, neven of zelfs vrienden zijn geweest. Maar de symboliek van de omhelzing en de houding waarin ze begraven zijn, lijkt erop te wijzen dat er een speciale band tussen hen bestond.
In veel oude culturen waren graven een manier om een verhaal te vertellen of het belang van bepaalde banden te benadrukken. Het neolithicum was daarop geen uitzondering: hoewel de meeste graven individueel waren, hebben atypische gevallen, zoals deze, vaak een specifieke rituele of emotionele betekenis. Het feit dat ze tegenover elkaar werden begraven en niet gewoon naast elkaar, wijst op een bepaalde bedoeling. Het was geen toeval, het was een ceremonie.
Het is ook mogelijk dat de positie die we vandaag zien het gevolg is van de ontbinding van weefsels en omhullende materialen die in de loop van de millennia de lichamen uiteindelijk hebben verbonden. Maar zelfs als dat zo was, heeft het resulterende beeld een symbolische kracht gekregen die geen toeval had kunnen bedenken.
Een verhaal dat blijft voortleven
Meer dan tien jaar na de vondst zijn de Geliefden van Valdaro nog steeds onderwerp van studie, reflectie en eerbetoon. Wat begon als een gewone opgraving, groeide uit tot een fenomeen dat wetenschap en emotie met elkaar verbindt. Archeologie laat ons zien hoe onze voorouders leefden, maar vondsten als deze herinneren ons ook aan iets diepers: dat menselijke emoties door de eeuwen heen niet zo veel zijn veranderd.
Misschien zullen we nooit hun namen, hun specifieke verhalen of de precieze oorzaak van hun dood te weten komen. Maar we weten wel dat twee mensen in een eenvoudige, onversierde tombe voor altijd met elkaar verbonden zijn gebleven en de vergetelheid hebben getrotseerd. Die omhelzing, die langer heeft standgehouden dan vele beschavingen, is een krachtige metafoor geworden voor het menselijke verlangen om niet alleen te zijn, zelfs niet in het hiernamaals.
