Een vergeten pionier, die onder druk in de schaduw een grafische interface ontwierp, maar wiens nalatenschap voortleeft.
Haar naam komt niet voor in de aftiteling van films over Steve Jobs en ze staat niet op de covers van technologische tijdschriften. Ze is een kunstenares die in de jaren 80 in de loopgraven van Apple werkte en wiens vindingrijkheid en passie de eerste computer met een grafische gebruikersinterface opleverden. Haar naam is Annette Wagner.
Deze ontwerpster tekende niet alleen hoe de toekomst eruit zou zien. Ze deed dat toen die toekomst nog nauwelijks vorm had. Terwijl Steve Jobs en John Sculley in conflict raakten over de controle over Apple, tekende zij de hoofdlijnen van elementen die we vandaag de dag als vanzelfsprekend beschouwen. Van de pictogrammen en hun positie op het scherm tot de mogelijkheid om programma’s met een paar muisklikken te installeren.
Haar toewijding aan het ontwerp bracht ons de gebruikersinterfaces
Het was vier jaar geleden dat de Apple II op de markt was gekomen en het bedrijf begon al na te denken over zijn volgende grote personal computer. Steve Jobs, die uit het Apple Lisa-team was gezet, begon het Macintosh-project met het bedenken van een tekstgebaseerde interface, zoals bij de Apple II en zoals hij die bij de Lisa had ontwikkeld.
De Macintosh, die in 1984 op de markt zou komen, zou de geschiedenis ingaan als “de eerste Mac”, maar tegelijkertijd was het Lisa-project nog niet afgerond. De verspilling van middelen onder leiding van Jobs kon niet zomaar blijven duren en onder leiding van John Couch werd besloten om een ontwerpster in dienst te nemen die net was afgestudeerd aan de Universiteit van San Jose. Een zekere Annette Wagner.
“Mijn kunst weerspiegelt de dialoog tussen mijn innerlijke en uiterlijke zelf”, zegt Wagner op haar website, waar ze toegeeft dat ze toen ze afstudeerde nooit had gedacht dat ze uiteindelijk de lettertypes en pictogrammen van Apple zou ontwerpen. En toch is dat precies wat er gebeurde, hoewel het zeker niet eenvoudig was, zelfs niet voor een vrouw die uiteindelijk een historische rol heeft gespeeld in iets dat Apple zo na aan het hart ligt: design.
In een door mannen gedomineerd bedrijf vertegenwoordigde Wagner een ongebruikelijke minderheid: een artistiek ontwerpster, zonder programmeeropleiding, zittend tussen mannelijke ontwikkelaars. In plaats van zich te laten intimideren, verdedigde ze haar visie, die gericht was op toegankelijkheid en visuele duidelijkheid. Jaren later zou ze toegeven dat haar visuele beslissingen vaak met neerbuigendheid werden bekeken door sommige collega’s.
In een omgeving waar de discipline ‘user experience design’ als zodanig nog niet bestond, was Wagner een van de pioniers. Ze was niet alleen verantwoordelijk voor het esthetische aspect, maar ook voor de functionaliteit. Elk pictogram, elk visueel element moest duidelijk, intuïtief en uitvoerbaar zijn met een nieuw randapparaat als de muis. Die vooruitstrevende visie was essentieel om gebruikers zonder technische kennis op een natuurlijke manier met een computer te laten werken.
Het is belangrijk om te vermelden dat ze tijdens deze taak altijd kon rekenen op de hulp van Susan Kare, haar collega bij het Macintosh-project en ontwerpster van iconen die inmiddels even iconisch zijn als het Finder-icoon.
Een van de moeders van Finder en de lettertypes
Juist met Finder scoorde Wagner een van haar grootste successen, want ze slaagde erin om vanuit het niets een complete bestands- en mapbeheerder te creëren. Tegenwoordig is het programma verder ontwikkeld en zijn er meer functies toegevoegd, maar de essentie van de interface waar Wagner zo veel aandacht aan besteedde, is gebleven.
Haar scherpe oog voor digitale leesbaarheid bracht Adobe er zelfs toe om het ontwerp van enkele van zijn eerste lettertypes te herzien. Ze liet dit weten tijdens een vergadering met leidinggevenden van het bedrijf en wist zo niet alleen de visuele omgeving van Apple vorm te geven, maar ook de typografische taal die een tijdperk in de informatica zou definiëren.
Samen met ingenieur Mark Cutter wordt Wagner ook de eer toegekend een van de drijvende krachten achter MacDraw te zijn geweest, de tool voor het ontwerpen van vectorafbeeldingen die uiteindelijk in 1984 op de Macintosh werd gelanceerd en ook op de Lisa draaide.
Het werk daar was ook niet eenvoudig, want ze moest een interface ontwikkelen die geschikt was voor een voor die tijd zeer veeleisend proces als vectorontwerp, en dat alles op een manier die, net als de rest van de interface, gemakkelijk te gebruiken was voor de gebruiker.
Ondanks de inspanningen van Wagner mislukte de Lisa.
Als een van de eerste computers met een grafische gebruikersinterface en een muis – een idee dat naar verluidt door Steve Jobs van Xerox was gestolen – werd de Apple Lisa in januari 1983 aan de wereld voorgesteld voor een prijs van 9.995 dollar. Dat was toen al een hoge prijs en als we de inflatie meerekenen, zou dat vandaag de dag ongeveer 30.000 dollar zijn.
Bovenop die hoge prijs kwamen nog de voortdurende klachten van gebruikers die de software te geavanceerd vonden voor de beperkte hardware. Tot overmaat van ramp kwam een jaar later de Macintosh op de markt, die in vrijwel alle opzichten beter was dan de Lisa en bovendien goedkoper, waardoor de Lisa slechts drie jaar na zijn introductie alweer uit de handel werd genomen. Zelfs een naamsverandering hielp niet.
